Nederlandse Hersenbank bestaat 40 jaar!
11 september 2025
De Nederlandse Hersenbank bestaat 40 jaar!
Inge Huitinga
De Nederlandse Hersenbank werd in 1985 opgericht door professor Dick Swaab om hersenweefsel te verkrijgen voor wetenschappelijk onderzoek. Nu, 40 jaar later, is onze Hersenbank uitgegroeid tot een Hersenbank van internationaal formaat. Hersenweefsel, verkregen na overlijden, van goed gedocumenteerde donoren die zich tijdens leven registreren, wordt uitgegeven aan vele onderzoeksgroepen wereldwijd.
Om het menselijk brein te ontrafelen op moleculair en cellulair niveau. Dit is belangrijk, omdat deze kennis nodig is om diagnoses van hersenziekten beter en sneller te stellen. Ook om aangrijpingspunten te vinden om behandelingen van hersenziekten zoals dementie, multiple sclerose, maar ook psychiatrische ziektebeelden zoals depressie, posttraumatische stressstoornis en psychoses mogelijk te maken. De resultaten van hersenweefselonderzoek van de laatste 40 jaar zijn indrukwekkend. Mede door het hersenweefsel van de Nederlandse Hersenbank komt steeds beter in zicht hoe complex ons brein is en wat de veranderingen zijn die leiden tot neurologische en psychiatrische symptomen. Zo gaf onderzoek van menselijk hersenweefsel inzichten in hoe eiwitten veranderen bij de verschillende soorten dementie zoals Alzheimer, frontotemporale dementie of dementie bij de ziekte van Parkinson. Hierdoor worden de diagnoses van vormen van dementie beter en deze inzichten hebben nu zelfs al geleid tot eerste stappen voor therapieën tegen de ziekte van Alzheimer, waarbij de veranderde eiwitten worden opgeruimd. Het hersenweefselonderzoek na overlijden liet ook zien dat bij 10-25% van de patiënten er sprake was van een ander ziektebeeld dan de diagnose die bij leven was gesteld! Soms waren dat ziektebeelden waar een behandeling tegen was, zoals neurocoeliakie (hersenproblemen door glutenallergie).
Ons brein bevat 86 miljard zenuwcellen en ongeveer 200 miljard gliacellen. Gliacellen zijn cellen in de hersenen die zenuwcellen ondersteunen en deze voorzien van voeding, bescherming en isolatie. Iedere zenuwcel heeft zo’n duizend verbindingen met andere zenuwcellen. De enorme complexiteit van dit netwerk maakt het brein tot een uniek en bijzonder orgaan dat er voor zorgt dat ons lichaam functioneert, ons laat nadenken en ons maakt tot wie we zijn en hoe we ons voelen. Door het humane hersenweefsel met verschillende technieken te bestuderen wordt dit complexe orgaan nu langzaam maar zeker ontrafeld. Met ‘gewone’ en superresolutie microscopen worden hersencellen en hersengebieden zichtbaar. Met moleculaire en chemische onderzoekstechnieken kunnen veranderingen ín hersencellen en gliacellen in relatie met hersenziekten aangetoond worden. Bijvoorbeeld: genetisch onderzoek laat het verband zien van sommige hersenziekten met genetische aanleg. Dit gedetailleerde onderzoek van menselijk hersenweefsel toont zoveel meer dan we met een MRI-scan zien bij leven, waarmee je geen cellen kan onderscheiden maar alleen kan zien of hersengebieden groter of kleiner worden of meer of minder actief worden. Dit is ook belangrijk, maar niet toereikend voor de ontwikkeling van farmacologische biomarkers voor diagnose en ontwikkeling van therapieën voor hersenziekten.
Voor deze onderzoekstechnieken is hersenweefsel nodig dat snel na overlijden wordt uitgenomen zodat het weefsel van goede kwaliteit is en zoveel mogelijk gelijk is als de situatie bij leven. Omdat mensen bij leven registreren als hersendonor, de Hersenbank 24/7 paraat staat en Nederland een klein land is, kan binnen enkele uren na overlijden hersenweefsel worden uitgenomen. De Nederlandse Hersenbank is hierdoor de snelste hersenbank wereldwijd. Het uitnemen van de hersenen na overlijden gebeurt in het Amsterdam Universitair Medisch Centrum, al sinds de start van de Nederlandse Hersenbank een fantastische samenwerking.
Hersenweefsel van mensen met een psychiatrisch ziektebeeld is wereldwijd zeer schaars. Waarschijnlijk omdat de veranderingen bij psychiatrische ziektebeelden zoals depressie, schizofrenie, posttraumatische stressstoornis en angststoornissen zo veel subtieler zijn dan de veranderingen die we bij neurologische ziektebeelden zien. Bij verschillende vormen van dementie en multiple sclerose zijn de veranderingen in het brein al met het blote oog zien.
Tien jaar geleden werd maar liefst 70% van de studies naar moleculaire afwijkingen in de hersenen van mensen met psychiatrische ziekten in 50 dezelfde beschikbare breinen gedaan! Om dit te veranderen heeft de Nederlandse Hersenbank sinds enkele jaren een hersendonor programma opgezet voor psychiatrische ziektebeelden, de Nederlandse Hersenbank voor psychiatrie. De voortgang van hersenonderzoek in de psychiatrie is mogelijk dankzij de samenwerking met artsen, patiëntenverenigingen en hersendonoren met of zonder een hersenziekte. De verhalen van patiënten, artsen en onderzoekers zoals in deze syllabus zijn te lezen, tonen de noodzaak en kracht van onderzoek van menselijk hersenweefsel.
Het is van groot belang om te achterhalen wat er verandert op cel- en molecuulniveau bij mensen die dement, angstig, psychotisch of depressief worden. En bijvoorbeeld in het geval van depressie; wat voor soort depressie is het, met of zonder risico op suïcide, en welk antidepressivum moet worden voorgeschreven? De Nederlandse Hersenbank werkt er samen met haar donoren hard aan om dit mogelijk te maken.